بررسی اثرگذاری تحریم های جدید نفتی

وزارت خزانه‌داری آمریکا روز گذشته اعلام کرد که تحریم های جدید نفتی ایران اعمال شده است. این تحریم‌ها شامل «محسن پاک‌نژاد»، وزیر نفت ایران، و چندین شناور با پرچم دیگر کشورها می‌شود. همچنین، چندین نهاد در چین و هند به اتهام انتقال نفت ایران به چین یا ذخایر نفتی ایران تحت تحریم قرار گرفته‌اند.

هدف این تحریم‌ها، که بخشی از «کارزار فشار حداکثری» آمریکا است، کاهش صادرات نفت ایران عنوان شده است. اسکات بسنت، وزیر خزانه‌داری آمریکا در هفته های گذشته، مدعی شده بود این تحریم‌ها شامل کشتی‌هایی با پرچم ایران، کامرون، کومور، پالائو و باربادوس نیز می‌شود.

البته دونالد ترامپ از فوریه گذشته اعلام کرده بود که سیاست فشار حداکثری علیه ایران را فعال کرده و هدف خود را رساندن صادرات نفت ایران به صفر قرار داده است. با این حال، کارشناسان معتقدند که این هدف، همانند دوره نخست ریاست‌جمهوری وی، محقق نخواهد شد.

به اذعان رسانه‌های غربی و موسسات رهیابی محموله‌های نفتی، صادرات نفت ایران پس از این اظهارات نه تنها کاهش نیافته، بلکه به سطح پیش از اعمال مجدد تحریم‌ها نزدیک شده است. برآوردهای اسن موسسات نشان می‌دهد که ایران هم اکنون روزانه بین ۱.۵ تا ۱.۷ میلیون بشکه نفت صادر می‌کند و این میزان صادرات نفت به دلیل یافتن راه‌های جدید برای دور زدن محدودیت‌ها حاصل شده است.

پایگاه تخصصی اویل پرایس در این زمینه گزارش داده است که اگرچه تحریم‌ها تجارت نفت ایران را مختل کرده‌اند، اما صادرات نفت ایران همچنان با سرعت گذشته ادامه دارد. شرکت ورتکسا نیز اعلام کرده که جریان نفت ایران به چین در ماه فوریه باثبات‌تر شده است.

همچنین پروفسور جا ایان چونگ از دانشگاه ملی سنگاپور معتقد است که توقف کامل صادرات نفت ایران بعید است، زیرا در هر نوع تحریمی راه‌هایی برای دور زدن آن وجود دارد.

تحریم وزرای نفت ایران؛ ابزاری تکراری

تحریم وزرای نفت ایران موضوع تازه‌ای نیست. در آبان ۱۳۹۹، بیژن زنگنه و جواد اوجی، وزیر نفت دولت سیزدهم، تحت تحریم قرار گرفتند. با این حال، در دوران تصدی اوجی، رکورد صادرات نفت ایران در شرایط تحریم شکسته شد. رستم قاسمی نیز در سال ۱۳۹۸ به دلیل فعالیت در شبکه RG تحریم شد. اکنون محسن پاک‌نژاد، وزیر نفت فعلی، با کاهش صادرات به کمتر از یک میلیون بشکه در روز و ارزآوری دو میلیارد دلاری، تحت تحریم قرار گرفته است.

تحریم وزرای نفت ایران بیشتر به موقعیت حقوقی و جایگاه آنان در ساختار حکومتی مرتبط است و تأثیر مستقیمی بر عملکرد صادرات نفت ندارد. به نظر می‌رسد که واشنگتن ابزارهای مؤثر چندانی برای کاهش صادرات نفت ایران در اختیار ندارد و اقدامات اخیر بیشتر جنبه تبلیغاتی دارند.

سیروس رضایی، کارشناس اقتصادی و عضو جمعیت پیشرفت و عدالت، معتقد است که دولت ترامپ حتی در دوره نخست ریاست‌جمهوری خود نیز نتوانست صادرات نفت ایران را به صفر برساند. وی اشاره می‌کند که در چهار سال ریاست‌جمهوری ترامپ، صادرات نفت ایران به طور میانگین ۷۰۰ تا ۸۰۰ هزار بشکه در روز بود و تنها در مقاطعی کوتاه به ۳۰۰ هزار بشکه کاهش یافت. این آمار نشان می‌دهد که ادامه تحریم‌ها، حتی با سخت‌گیری بیشتر، تنها کاهش محدودی را به همراه خواهد داشت.

ایمان ناصری، مدیرعامل بخش خاورمیانه در موسسه مشورتی FGEنیز در این خصوص تأکید می‌کند که امروز تنها شرکت‌ها و کشورهایی در بازار باقی مانده‌اند که از تحریم‌های آمریکا هراسی ندارند. وی معتقد است که فشارهای ترامپ بر چین از طریق جنگ تعرفه‌ای نیز نمی‌تواند مانع خرید نفت ایران توسط پکن شود. نادره شاملو، مشاور ارشد پیشین بانک جهانی، نیز تأکید دارد که چین در برابر فشارهای آمریکا تسلیم نخواهد شد و سیاست‌های ترامپ در این زمینه ناکام خواهد ماند.

موضع‌گیری، پیش‌بینی و برنامه‌ریزی دولت

فاطمه مهاجرانی سخنگوی دولت هم در روزهای اخیر اعلام کرد که دولت چهاردهم پیش‌بینی فشار حداکثری آمریکا را داشته و برنامه‌های فعالی برای رونق اقتصاد و عبور از این شرایط دشوار تدوین کرده است. وی همچنین به توانمندی‌های بخش خصوصی و شرکت‌های دانش‌بنیان اشاره کرد که نقش مهمی در مقابله با تحریم‌ها ایفا می‌کنند.

محسن پاک‌نژاد، وزیر نفت هفته گذشته در حاشیه حیات دولت، در جمع خبرنگاران تأکید کرد که سیاست فشار حداکثری آمریکا شکست خورده است و به صفر رساندن صادرات نفت ایران آرزویی است که هرگز محقق نخواهد شد. وی افزود که دولت با برنامه‌ریزی دقیق و حمایت مردم، توانسته است در برابر این فشارها مقاومت کند.

تأثیر تحریم‌های جدید آمریکا بر صادرات نفت ایران

محمدعلی خطیبی، نماینده اسبق ایران در اوپک، به بررسی تأثیر تحریم‌های جدید آمریکا بر صادرات نفت ایران پرداخت. وی تأکید کرد که تحریم اشخاص و ناوگان‌های مرتبط با فروش نفت ایران تأثیر چندانی بر صادرات نخواهد داشت، همانگونه که تحریم وزرای نفتی قبلی اثری در صادرات نفت نداشت؛ اما روش‌های فروش نفت در شرایط تحریم نیازمند بازنگری و اتخاذ راهکارهای خاص است.

خطیبی با اشاره به سیاست‌های تحریمی آمریکا اظهار داشت: «آمریکا مدت‌هاست هدف کاهش صادرات نفت ایران را دنبال می‌کند. اما حتی در دور اول ریاست‌جمهوری ترامپ که گفته بود صادرات را به صفر می‌رساند، این اتفاق نیفتاد. این دوره نیز نمی‌تواند در هدف‌گذاری خود موفق شود.» وی افزود که ایران با بهره‌گیری از تجربیات گذشته، توانسته است راه‌های مقابله با تحریم‌ها را بیابد و صادرات نفت خود را حفظ کند.

این کارشناس نفتی تأکید کرد که موفقیت ایران در مقابله با تحریم‌ها مشروط به ادامه روش‌های دولت سیزدهم است. خطیبی گفت: «اگر دولت آقای پزشکیان با همان روشی که دولت سیزدهم نفت را می‌فروخت، کار را ادامه دهد، می‌توانیم صادرات نفت را حتی در شرایط تحریم حفظ کنیم.»

دو دیدگاه در مواجهه با تحریم های جدید نفتی

خطیبی به دو رویکرد اصلی در مواجهه با تحریم‌ها اشاره کرد:

• انتظار برای لغو تحریم‌ها: این رویکرد در دولت‌ تدبیر و امید منجر به کاهش شدید صادرات نفت شد.
• افزایش صادرات در شرایط تحریم: دولت سیزدهم با اتخاذ این رویکرد توانست صادرات نفت را حتی در شرایط تحریم به بیش از ۱٫۶ میلیون بشکه در روز افزایش دهد.

خطیبی با اشاره به تجربه کشورهای دیگر عضو اوپک، مانند عراق و نیجریه، اظهار داشت که سازمان‌های جهانی فعال در سیاست گذاری نفت کمک چندانی به افزایش صادرات نفت در شرایط تحریم نمی‌کنند. وی تأکید کرد که ایران باید به‌طور مستقل و با استفاده از روش‌های خاص مدیریت بحران، صادرات نفت خود را حفظ کند.

نماینده اسبق ایران در اپک خاطرنشان کرد که در شرایط تحریم، مدیریت بحران جایگزین مدیریت عادی می‌شود. این امر شامل استفاده از روش‌های خاص برای فروش نفت و همکاری با شرکت‌هایی است که از تحریم‌های آمریکا هراسی ندارند. خطیبی همچنین بر لزوم اتخاذ راهکارهای متکامل‌تر برای افزایش صادرات نفت در دولت چهاردهم تأکید کرد.

وی در پایان گفت: دولت چهاردهم باید با بهره‌گیری از تجربیات گذشته و اتخاذ رویکردهای نوین، صادرات نفت را حتی در شرایط تحریم افزایش دهد. وی افزود که تغییر ساختار بازار و شناسایی مشتریان جدید از جمله اقداماتی است که می‌تواند به تحقق این هدف کمک کند.

سیاست فشار حداکثری ترامپ، چه در دوره نخست ریاست‌جمهوری و چه در حال حاضر، نتوانسته است صادرات نفت ایران را به صفر برساند. دولت ایران با تکیه بر توان داخلی، برنامه‌ریزی دقیق و حمایت مردم، امروز هم می‌تواند در برابر این فشارها مقاومت کند.