پولشویی اقتصاد پنهان

به گزارش سرمایه فردا، پولشویی دیگر صرفاً یک تخلف مالی نیست؛ به یک تهدید ساختاری برای اقتصاد جهانی تبدیل شده است. با گردش سالانه بیش از ۵.۵ تریلیون دلار پول مشکوک، این پدیده اکنون در جایگاه سومین اقتصاد بزرگ جهان قرار می‌گیرد اگر آن را کشوری مستقل فرض کنیم. در حالی که نهادهای نظارتی در بسیاری از کشورها با سامانه‌های ناکارآمد و هشدارهای بی‌اساس دست‌وپنجه نرم می‌کنند، مجرمان مالی از شکاف‌های قانونی، رمزارزها، شرکت‌های صوری و تجارت بین‌المللی برای پنهان‌سازی سرمایه‌های نامشروع بهره می‌برند. در این میان، هوش مصنوعی به‌عنوان امید تازه برای مقابله با این بحران مطرح شده است؛ ابزاری که می‌تواند دقت نظارت را افزایش داده، هشدارهای کاذب را کاهش دهد و میلیاردها دلار صرفه‌جویی به همراه داشته باشد. اما مسیر اصلاحات فناورانه، نیازمند اجماع جهانی، سرمایه‌گذاری هدفمند و بازنگری در ساختارهای نظارتی است—چرا که مبارزه با پولشویی، نبردی فراتر از اقتصاد است؛ نبردی برای حفظ اعتماد، شفافیت و عدالت در قلب نظام مالی جهان.

بر پایه پژوهشی تازه از شرکت «نپیِر ا‌ی‌آی»، سالانه بیش از ۵.۵ تریلیون دلار از اقتصاد جهانی در اثر پولشویی از دست می‌رود، رقمی برابر با ۵ درصد تولید ناخالص جهان که اگر در قالب کشوری مستقل در نظر گرفته شود، پس از ایالات متحده و چین، سومین اقتصاد بزرگ جهان خواهد بود. این گزارش با عنوان «شاخص نپیِر ا‌ی‌آی/اِی‌اِم‌اِل ۲۰۲۵–۲۰۲۶» در همکاری با مؤسسه «گلوبال‌دیتا» و تیم علوم داده به سرپرستی دکتر جِنت بَستیمَن تهیه شده و ۴۰ کشور را بر پایه میزان کارایی آنان در مقابله با جرایم مالی رتبه‌بندی کرده است. در این فهرست، کشورهای اسکاندیناوی، کانادا، سوئیس و سنگاپور بالاترین امتیاز را از نظر شفافیت مالی، استقلال نهادهای نظارتی و دسترسی آزاد به داده‌های بانکی کسب کرده‌اند. در مقابل، کشورهایی مانند روسیه، نیجریه، ونزوئلا و اندونزی به دلیل ضعف قوانین ضدپولشویی (AML) و فقدان شفافیت در تراکنش‌های مرزی، در قعر جدول جای گرفته‌اند. طبق ارزیابی نپیِر، تنها ۱۵ کشور از میان ۴۰ کشور مورد بررسی، نظام نظارتی خود را با الزامات جدید گروه ویژه اقدام مالی به‌روزرسانی کرده‌اند.

• سامانه‌های مبتنی بر هوش مصنوعی

پژوهش نپیِر نشان می‌دهد که در صورت استفاده گسترده از سامانه‌های مبتنی بر هوش مصنوعی، بانک‌ها و نهادهای مالی جهان می‌توانند سالانه ۱۸۳ میلیارد دلار از هزینه‌های نظارتی خود بکاهند و اقتصاد جهانی نیز از رهگذر کاهش جریان‌های مالی غیرقانونی، بیش از ۳.۳ تریلیون دلار در سال بازیابد. همچنین، تحلیل‌های نپیِر نشان می‌دهد که چین، ایالات متحده، آلمان و هند بیشترین زیان‌های پولشویی را از نظر حجم مطلق تجربه می‌کنند. برآوردها حاکی از آن است که در بانک‌های بزرگ جهانی، تنها یک‌دهم درصد از تراکنش‌های بانکی که به‌عنوان مشکوک علامت‌گذاری می‌شوند، در واقع شامل تخلف مالی‌اند. در نتیجه، میلیاردها دلار صرف بررسی هشدارهای اشتباه می‌شود. در منطقه خاورمیانه، حجم پولشویی سالانه به بیش از ۲۰۰ میلیارد دلار رسیده است. کشورهای حاشیه خلیج فارس به‌ویژه امارات متحده عربی و قطر، با وجود تقویت سامانه‌های ضدپولشویی، به دلیل موقعیت تجاری و آزادی مالی بالا، همچنان در معرض ورود سرمایه‌های مشکوک از آفریقا و آسیای جنوبی قرار دارند. در ترکیه، نیز بخش قابل‌توجهی از پول‌های غیرقانونی از طریق رمزارزها و معاملات املاک جابه‌جا می‌شود. طبق گزارش صندوق بین‌المللی پول، رمزارزها در سال ۲۰۲۴ حدود ۹ درصد از کل پولشویی‌های جهان را تشکیل داده‌اند. این در حالی است که این رقم در سال ۲۰۱۸ تنها ۱.۵ درصد بود.

• پولشویی برابر با ۲.۵ درصد تولید ناخالص ملی

در ایالات متحده هر سال حدود ۷۳۰ میلیارد دلار پولشویی می‌شود؛ معادل ۲.۵ درصد تولید ناخالص ملی این کشور. چین نیز در جایگاهی مشابه قرار دارد. در برزیل، میزان پول‌های غیرقانونی نزدیک به ۸ درصد تولید ناخالص ملی است و در آلمان بیش از ۲۰۰ میلیارد دلار در سال از این مسیر جابه‌جا می‌شود. بریتانیا نیز با حدود ۱۹۵ میلیارد دلار پولشویی در سال، یعنی بیش از ۵ درصد تولید ناخالص ملی، همچنان در معرض فشار شدید بر سامانه‌های نظارتی خود قرار دارد. طبق داده‌های کمیسیون اروپا، تنها در سال ۲۰۲۴ بیش از ۱.۳ تریلیون یورو پول کثیف در نظام بانکی این قاره گردش کرده است. کشورهای اروپای شرقی مانند مجارستان و بلغارستان بیشترین حجم ورود پول‌های مشکوک را داشته‌اند. در بریتانیا، به‌رغم اصلاحات گسترده در قوانین ضدپولشویی، بیش از ۸۵ هزار شرکت صوری هنوز فعال‌اند که از طریق آنها سرمایه‌های غیرشفاف وارد بازار املاک لندن می‌شود. برآوردها نشان می‌دهد نزدیک به ۱۶ درصد از خریدهای املاک در پایتخت انگلیس در سه سال گذشته از محل پول‌های نامشروع صورت گرفته است. در عین حال، کانادا و استرالیا به‌واسطه بهره‌گیری زودهنگام از فناوری‌های هوش مصنوعی، استفاده از الگوریتم‌های یادگیری ماشینی و اتصال سیستم‌های بانکی به سامانه‌های اطلاعات مالی بین‌المللی (FIU)، کاهش محسوسی در حجم تخلفات مالی ثبت کرده‌اند.

• سامانه‌های هوش مصنوعی

گرِگ واتسون، مدیرعامل نپیِر ا‌ی‌آی، می‌گوید: «پولشویی همچنان معضلی چندتریلیون‌دلاری است، اما سامانه‌های هوش مصنوعی در حال ایجاد تفاوتی واقعی‌اند. تیم‌های انطباق مالی اکنون در میان هزاران هشدار بی‌پایه غرق می‌شوند؛ در حالی‌که فناوری‌های هوشمند و قابل‌توضیح می‌توانند با کاهش هشدارهای کاذب، دقت شناسایی را بالا برده و صرفه‌جویی‌های بزرگی به ارمغان آورند.» بر اساس داده‌های این شرکت، استفاده از سامانه‌های هوش مصنوعی در بانک‌های اروپایی، میانگین زمان شناسایی تراکنش‌های مشکوک را از ۱۲ روز به کمتر از ۳ ساعت کاهش داده است. این فناوری همچنین توانسته است در برخی مؤسسات، میزان کشف تخلفات واقعی را تا ۴۵ درصد افزایش دهد. در آسیا، بانک‌های سنگاپور و کره‌جنوبی پیشروترین نمونه‌ها در استفاده از هوش مصنوعی برای نظارت مالی هستند. در این کشورها، مدل‌های پیش‌بینی‌گر توانسته‌اند مسیر پول‌های مشکوک را قبل از ورود به شبکه بانکی مسدود کنند.

• هزاران هشدار از تراکنش‌های مشکوک

در مراکز مالی بزرگ، تیم‌های نظارتی روزانه با هزاران هشدار از تراکنش‌های مشکوک روبه‌رو می‌شوند که اغلب بی‌اساس از آب درمی‌آیند. این حجم عظیم هشدارها با زیان‌های اقتصادی نسبت مستقیم دارد و نشان می‌دهد سامانه‌های فعلی، بیش از حد فرسوده‌اند و همین امر راه را برای فعالیت‌های مجرمانه هموار کرده است. افزون بر آن، رشد پلتفرم‌های مالی نوین، از کیف‌پول‌های دیجیتال گرفته تا بانکداری باز، مسیرهای تازه‌ای برای پنهان‌سازی مبادلات مالی فراهم کرده است. بسیاری از شرکت‌های فین‌تک، به‌ویژه استارت‌آپ‌های رمزارزی، فاقد سازوکارهای کارآمد هستند و این شکاف نظارتی، به مجرمان مالی فرصت‌های طلایی داده است. گزارش نپیِر همچنین از ریسک‌های نوظهور در تجارت جهانی سخن می‌گوید؛ از جابه‌جایی سریع زنجیره‌های تامین گرفته تا وضع تعرفه‌های تازه. گروه‌های تبهکار از این تحولات بهره می‌گیرند تا با دست‌کاری فاکتورها، پرداخت‌ها را پنهان و مسیر کالاها را از کشورهای ثالث عبور دهند. برآورد می‌شود سالانه بیش از ۸۰۰ میلیارد دلار از مسیر پولشویی مبتنی بر تجارت انجام شود. در این روش، ارزش واقعی کالاها به طور عمده کمتر یا بیشتر از رقم واقعی اعلام می‌شود تا پول‌های غیرقانونی در قالب تجارت بین‌المللی شسته شوند. این روش در آمریکای لاتین و آسیای جنوب شرقی رواج گسترده دارد.

طبق نظرسنجی منتشرشده در این گزارش، ۷۳ درصد از کارشناسان حوزه انطباق مالی، هوش مصنوعی را ابزار مؤثر در پایش تراکنش‌ها می‌دانند و بیش از یک‌چهارم آنان آن را مهم‌ترین فناوری در شناسایی فعالیت‌های مشکوک ارزیابی کرده‌اند. به گفته نویسندگان این پژوهش، با دیجیتالی شدن روزافزون نظام مالی جهان، اصلاحات فناورانه در حوزه انطباق و نظارت ضرورتی حیاتی است؛ نه‌تنها برای کاهش هزینه‌ها، بلکه برای حفظ امنیت و سلامت اقتصاد جهانی در برابر تهدید فزاینده پول‌های کثیف. بانک جهانی هشدار داده است که اگر کشورها در به‌کارگیری فناوری‌های هوشمند تأخیر کنند، حجم پولشویی تا سال ۲۰۳۰ از مرز ۸ تریلیون دلار خواهد گذشت، رقمی که معادل بودجه سالانه آموزش و سلامت تمام کشورهای جهان است. سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (OECD) نیز از کشورها خواسته تا استانداردهای نظارتی خود را با فناوری‌های مبتنی بر یادگیری ماشین و تحلیل کلان‌داده همسو کنند. در نهایت، کارشناسان تاکید می‌کنند که مبارزه با پولشویی دیگر تنها موضوعی بانکی یا حقوقی نیست، بلکه نبردی فناورانه و اخلاقی است؛ نبردی برای حفظ شفافیت، اعتماد و عدالت در قلب اقتصاد جهانی.