بذرهای قاچاق؛ از مرز تا بالکن‌های ایرانی

به گزارش سرمایه فردا، داستان بذرهای کمیاب در ایران دیگر فقط روایت کشاورزان حرفه‌ای یا واردکنندگان رسمی نیست؛ این روزها در دل آپارتمان‌ها و بالکن‌های کوچک، نسلی تازه از مصرف‌کنندگان شکل گرفته که به دنبال تجربه‌های متفاوت و گونه‌های خاص‌اند. شبکه‌های اجتماعی با چالش‌های رنگارنگ باغبانی، عطش تازه‌ای ایجاد کرده‌اند و همین عطش، مسیرهای غیررسمی واردات را جان دوباره بخشیده است. جعبه‌های کوچک بذر که از مرزهای غربی و شمال‌غربی وارد می‌شوند، حالا به نماد یک بازار غیرمنتظره تبدیل شده‌اند؛ بازاری که نه به حجم مالی بزرگ، بلکه به هیجان، کمیابی و میل به تجربه متکی است و نشان می‌دهد چگونه مصرف‌کننده ایرانی در برابر محدودیت‌های رسمی، راه خود را از خاک ارمنستان و عراق تا پنجره خانه‌هایش باز کرده است.

تقاضای بالا برای بذرهای نایاب مثل فلفل شبح و گوجه زرد ژاپنی، مسیر قاچاق از ارمنستان و عراق را به یکی از محرک‌های اصلی بازار کوچک اما هیجان‌انگیز باغبانی خانگی تبدیل کرده است. این روزها اگر سری به فروشگاه‌های حضوری و اینترنتی ابزار باغبانی یا حتی کانال‌های خرده‌فروشی در شبکه‌های اجتماعی بزنید، با صحنه غریبی رو‌به‌رو می‌شوید.  علاقمندان کاشت خانگی که دنبال بسته‌های کوچک و سبک بذر هستند. بسته‌هایی که شاید وزنشان به چند گرم هم نرسد اما ارزش چند ده و حتی چند صد هزار تومانی پیدا کرده‌اند. بازاری از جنس هیجان، کمیابی و شایعه‌هایی درباره مسیرهای جدید واردات غیررسمی. اسم‌هایی روی بسته‌ها می‌درخشد که تا همین چند سال پیش فقط در ویدئوهای یوتیوبرهای باغبانی دیده می‌شد. اسامی نامتعارفی مانند ریحان بنفش ایتالیایی، گوجه زرد ژاپنی، فلفل شَبَح هندی، کاهوی پیچ فرانسوی با رنگ ارغوانی، کیوی‌بیری‌های مینیاتوری و حتی بذر خیارهای انگشتی.

گفت‌وگو با فروشندگان خرد یا عمده‌فروشان متخصص، تصویری مشترک نشان می‌دهد. موج تقاضا برای بذرهای خاص، در پاییز امسال دوباره اوج گرفته و بازار را از تعادل خارج کرده است. در غیاب جریان شفاف واردات، فعالان بازار از مسیرهایی حرف می‌زنند که سال‌ها در سایه بوده‌اند. بسته‌های بذر که از خاک ارمنستان، عراق و گاهی ترکیه وارد می‌شود.

بازار بذر همیشه بازاری کوچک اما حساس بوده است. به‌طور معمول، بذر برندهای معتبر اروپایی و آسیای غربی باید از مسیر گمرکات رسمی توسط واردکنندگان مجوزدار وارد می‌شد. اما طی دو سال گذشته، محدودیت‌های وارداتی، افزایش هزینه‌های استاندارد و آزمایشگاه، آزمون‌های سلامت گیاهی و نوسان نرخ ارز موجب شده قیمت یک پاکت ۵ تا ۱۰ عددی از گونه‌های خاص، چند برابر شود. همزمان، مصرف‌کننده ایرانی، از باغبان حرفه‌ای گرفته تا صاحب یک بالکن کوچک، به‌طور روزافزون دنبال چیزهای تازه است. شبکه‌های اجتماعی مد باغبانی را تغییر داده‌اند. هر روز گونه‌ای نا‌آشنا ترند می‌شود و «چالش کاشت فلفل شبح» یا «گوجه‌های رنگی برای سالاد» زیر ویدئوها می‌چرخد. نتیجه این‌که تقاضا افزایش یافته و عرضه هم پا به پای آن دچار تحول می شود.

اهمیت مرزهای غربی

در چنین فضایی، مرزهای غربی و شمال‌غربی دوباره نقش پیدا کرده‌اند. فروشندگان شهرهای مرزی می‌گویند بخش زیادی از بذرهای کمیاب از طریق دوستان و آشنایانی وارد می‌شود که رفت‌وآمدهای مکرر دارند. در مرز ارمنستان با ایران، فروشگاه‌های ابزار باغبانی و بازارچه‌های محلی همیشه تنوع بالایی از بذرهای ایتالیایی، روسی و ژاپنی داشته‌اند. قیمت آنها برای خُرده‌خریداران ایرانی به‌صرفه است و مهم‌تر از آن، محدودیت کمتری برای خرید وجود دارد. مسیر عراق هم متفاوت است. در شهرهای کردنشین عراق، شرکت‌های واسطه، بذرهای تایلندی و هندی را بدون تشریفات سختگیرانه توزیع می‌کنند و ایرانی‌هایی که در سفر هستند، آنها را به‌صورت چمدانی وارد می‌کنند.

ریسک سلامت گیاهی

با این‌که ورود بذر بدون گواهی سلامت گیاهی ریسک انتقال آفات دارد، واقعیت بازار نشان می‌دهد جریان غیررسمی به‌دلیل تقاضای بالای مصرف‌کننده قدرتمند شده است. قیمت بذرهایی مثل فلفل شبح یا گوجه زرد ژاپنی در بازار رسمی به حدی رسیده که خریداران را به سمت نسخه‌های ارزان‌تر و سریع‌تر سوق داده است. در ماه‌های اخیر، پیام‌های متعددی از فروشگاه‌های آنلاین منتشر شده که موجودی آن‌ها ظرف چند روز تمام شده است. فروشندگان توضیح می‌دهند که معمولاً محموله‌هایی که از مسیرهای غیررسمی می‌رسد، حجم کمی دارد و همین باعث می‌شود ناپایدار و کمیاب باقی بماند.

بازار، چهره دیگری هم دارد که واسطه‌های کوچک هستند. این افراد، بدون فروشگاه یا برند، فقط با یک صفحه اینستاگرام یا کانال پیام‌رسان فعالیت می‌کنند. برخی از آنها در ارمنستان یا عراق اقامت دارند و بسته‌ها را به شیوه پستی به ایران می‌فرستند. در ماه‌های اخیر تعداد این واسطه‌ها رشد چشمگیری داشته و حتی رقابت بر سر «بذر اصل» شدت گرفته است. در نبود نظارت رسمی، همه فروشنده‌ها ادعای «اصل بودن» می‌کنند و قیمت‌ها براساس شهرت پیج‌ها تعیین می‌شود. این مسئله برای مصرف‌کننده مشکل ایجاد می‌کند، چون تفاوت بذرهای اصل و تقلبی فقط پس از کاشت مشخص می‌شود.

تغییر ذائقه بازار

یکی از نکات مهمی که در بررسی‌های میدانی دیده می‌شود، تغییر رفتار باغبان‌های خانگی است. پیش از این، بیشترین فروش بذرها مربوط به گونه‌های آشنا بود: خیار، گوجه، سبزیجات معمولی ایرانی. اما حالا تقاضا برای گونه‌های کمیاب و رنگی، بخش بزرگی از بازار را اشغال کرده است. نوجوان‌ها و جوان‌هایی که هیچ علاقه‌ای به باغبانی سنتی نداشتند، با دیدن ویدئوها و آموزش‌های کوتاه وارد این حوزه شده‌اند. این نسل دنبال تجربه است. دنبال چیزی که «خاص» و متفاوت باشد.

با این‌که قاچاق بذر حجم مالی بزرگی ندارد، گسترده شدنش به کل بازار سیگنال می‌دهد که ساختار رسمی نتوانسته پاسخگوی نیاز مصرف‌کننده باشد. در دسترس بودن بذرهای خاص در کشورهای همسایه و نبود بروکراسی سنگین باعث شده ایران مقصد جذابی برای فروشندگان خرد شود.

مصرف‌کننده امروز با جهان مقایسه می‌کند، گونه‌های جدید می‌خواهد و تجربه‌طلب است. محدودیت‌های رسمی نتوانسته با این سرعت هم‌گام شود. همچنین مسیرهای غیررسمی خاک ارمنستان و عراق از مزیت‌های قیمت و دسترسی برخوردارند و تا زمانی که شکاف عرضه پر نشود، حضورشان ادامه خواهد داشت.

این روزها شاید جعبه کوچکی روی پیشخوان یک فروشگاه ابزار باغبانی ببینید که روی آن نوشته شده باشد «فلفل شبح – موجودی محدود». پشت همین نوشته کوچک، داستانی طولانی از تغییر رفتار مصرف‌کننده، گسترش شبکه‌های غیررسمی، فشار واردات و رقابتی جهانی برای دست یافتن به بذرهای خاص نهفته است. بازاری که یک‌شبه بزرگ نشده، اما ناگهان در مرکز توجه قرار گرفته است. بازاری سبک، کوچک و پرهیجان که راه خود را از مرزهای ارمنستان و عراق باز کرده و حالا در پنجره خانه‌های ایرانی سبز می‌شود.