در بحبوحه جنگ ۱۲ روزه، شاخص‌های ذهنی مردم ایران نسبت به عملکرد نظام جمهوری اسلامی با رشدی چشم‌گیر مواجه شد؛ اما نگرش‌ها به «گفتمان مقاومت» همچنان با رکود مواجه‌اند. این گزارش تحلیلی به بررسی دلیل این شکاف ذهنی می‌پردازد و نشان می‌دهد چگونه روایت‌های مداخله‌گرایانه و تصویرسازی‌های غیرواقعی از مفهوم مقاومت، مانع از تقویت سرمایه اجتماعی حول آن شده‌اند. در حالی که چهره‌های برجسته‌ای مانند سیدحسن نصرالله بارها بر ماهیت دفاعی و مشروع مقاومت تأکید کرده‌اند، ضرورت «واسازی» گفتمان مقاومت در بستر دفاع ملی و کرامت انسانی بیش از پیش احساس می‌شود.

به گزارش سرمایه فردا،در تمامی پیمایش های انجام گرفته در دوران جنگ ۱۲ روزه و پس از آن، اغلب شاخص های مرتبط با ذهنیت مردم نسبت به عملکرد و سیاست های جمهوری اسلامی رشدِ قابل توجه و جهشی نسبت به دوران پیشاجنگ داشته است. اما در این بین، گویه های مربوط با ایده مقاومت همچنان بدون تغییر باقی مانده و رشد بسیار کمتری در مقایسه با سایر انگاره ها دارد.

وقوع این تفاوتِ معنادار، به یکی از نقصان های کهنه ما در گفتمان مقاومت در ایران بازمی گردد و آن “ساخت دادن به مفهوم مقاومت در پیکره ای غیردفاعی” است. یکی از زمینه های اصلی برای افزایش سرمایه اجتماعی نظام در دوران اخیر، این بود که جامعه احساس نمود، کشور و حاکمیت در این جنگ در یک موضع دفاعی قرار گرفته است. دفاع از کشور، منافع، زندگی، پیشرفت، عزت و کرامت.

این در حالی است که منطبق با طرح های ذهنی و گفتمانی سابق، سیاست های مقاومت در منطقه همچنان خارج از پارادایم دفاعی فهم می گردد. مجموعه اقدامات مستمری که در سه دهه گذشته منجر به تصویرسازی از مقوله مقاومت در ذهنیت جامعه ایران شده است؛ عمدتاً منطق خود را در رویکردی مداخله گرانه، ماجراجویانه، غوغاطلبانه و در نتیجه غیرضروری برای آینده کشور صورت گری کرده است.

گفتمان فعلی مقاومت نتوانسته است نشان دهد که سلاح او برای تعدّی و تجاوز نیست. نتوانسته است اثبات کند که اگر او ساکت بماند و در جای خود بنشیند تهدیدات خصم نزدیک تر می شود. نتوانسته است آشکار کند که فلسفه وجودی اسرائیل با اصل رفاه، امنیت و پیشرفت ما در تناقض است. نتوانسته است تبیین کند که جنگ آوری های او تلاشی برای پایان دادن به جنگ هاست. نتوانسته است وانمود کند که برای مرگ آفرینی کفن نپوشیده‌ است. نتوانسته است روشن سازد که در جهان کنونی حیات و زندگی با سکوت، نشستن و انتظار بدست نمی آید. نتوانسته است استدلال کند که در خاورمیانه امروز، امکانی برای بی طرفی وجود ندارد. نتوانسته است شعار بدهد که عقب ماندگی های امروز، نتیجه تسلیم های دیروز است. نتوانسته است بیان کند که همه قدرت های امروز جهان، دوره ای بزرگ و پرهزینه از مقاومت را پشت سرگذاشته اند. نتوانسته است شخصیت سازی کند که فرماندهان و شهدایش، بزرگترین سازندگان صلح و زندگی برای ملّت ها هستند. نتوانسته است تصویرسازی کند که محو اسرائیل، آرمانی برای محو نمودن عقب ماندگی ها، درماندگی ها و تنگدستی هاست. و در یک  کلام نتوانسته است برساخت کند که گفتمان مقاومت، یک گفتمان دفاعی است.

واسازی گفتمان مقاومت

واسازی گفتمان مقاومت در افقی دفاعی و مشروع و پالایش آن از تلّقی های شورشی و تعدّی گرانه، یکی از تلاش های مستمرِ بزرگترین گفتارپرداز مقاومت، جناب سیدحسن نصرالله بوده است. ایشان بارها و بارها و از جمله در سخنرانی روز قدس سال ۱۴۳۲، تصریح می نمود که مقاومت یک پدیده دفاعی بوده و به دنبال تعدّی و جنگ طلبی با هیچ کس نیست:

“برادران و خواهران، در روز قدس باید به روشنی اعلام کنیم ما به کسی تعدی نمی‌کنیم. مقاومت یک پدیده‌ی دفاعی است. یک پدیده‌ی دفاعی بوده و خواهد بود. دفاع از خود، خاک، آبرو، میهن، ملت، امت و کرامت. امروز مقاومت فلسطین نیز یک پدیده‌ی دفاعی است. فلسطینیان به کسی تعدی نمی‌کنند. به روسیه، اوکراین یا لهستان نمی‌روند تا یهودیان آن‌جا را بکشند. یا به اتیوپی نمی‌روند تا فلاشا را اگر واقعا یهودی باشند، بکشند. بلکه این صهیونیست‌ها هستند که از جای جای جهان برای غصب خاک، مقدسات، شهرها، روستاها و زمین‌های دیگران آمده‌اند. تمام کارهایی که ملت فلسطین انجام می‌دهد از جمله عملیات‌های استشهادی با هر هدفی کارهایی مشروع، شرافت‌مندانه، قانونی، بشری و اخلاقی است چرا که می‌خواهد ظلم، فساد، اشغال، شر و سرطان را ریشه‌کن کند. حقیقت این است. به همین دلیل ما این‌جا و مخصوصا در این برهه مظلومیت لبنان، فلسطین، عرب و مسلمانان را اعلام می‌داریم.

چون در حال دفاع از خود هستند. ما به کسی تعدی نمی‌کنیم و به دنبال جنگ با هیچ کس نیستیم. ولی کسی که به ما تعدی کند، خاکمان را اشغال کند، مقدساتمان را هتک کند و کسی که بخواهد کرامت ما را لکه دار کند تن و خون ما را همچون آتش فشانی خواهد یافت که زمین را زیر پایش می‌شکافد. این مهاجم و متجاوز هر کس که می‌خواهد باشد. چه یهودی صهیونیست چه آمریکایی صهیونیست. از سوی هر کس نسبت به ما تعدی، تهاجم و هتک حرمت صورت بگیرد، جز با مردان و زنان آماده‌ی شهادت و فداکاری رو به رو نخواهد شد و مردان و زنانی که با فرهنگ ننگ و ذلت ناپذیری زندگی کرده‌اند، تربیت یافته اند و آن را به دوش گرفته‌اند. زنان و مردانی که شعارشان تا ابد:«هیهات منا الذله» بوده است و خواهد بود.”

نویسنده: مهدی افراز